Finsterwolde

Afbeelding kan het volgende bevatten: 1 persoon, gras, plant, buiten en natuur Saya Yasmine Amores  is half Indonesisch, de andere helft is een mengsel van verschillende bevolkingsgroepen uit de Himalayas, ze heeft ook blank en Indiaans bloed in zich. Dit maakt haar cultuurrijk; dit is ook de bron van haar creativiteit en kunstzinnigheid.

 Haar gedichten en romans gaan over haar zoektocht naar zichzelf: Wie ben ik?

 De gedichten uit De rinkelband is gebroken zijn jeugdervaringen van Amores. Zij werd de weide ingestuurd omdat zij niet welkom was in huis. Toen zij twee jaar oud was, schoot haar moeder op haar met een geweer. De kogel ricocheerde naast haar voeten, maar haar moeder gaf het niet op. Eén kogel was voor altijd op haar naam gereserveerd; vooropgesteld dat zij zou ontdekken dat ze uit overspel geboren werd en op zoek zou gaan naar haar biologische vader. En ook wanneer zij andere familiegeheimen zou ontdekken en ze kenbaar zou maken. Er zou geen huwelijksfeest voor haar zijn, en zij zou de ballast voor de hele familie dragen. Zo werd er voor haar besloten, op haar geboorte dag.

                 hoe kan ik je moeder noemen

         als jij mijn geboorte betreurt

         en nu nog de wens koestert dat je

         bij de geboorte mijn keel had dichtgeknepen

 

         snikkend verliet ik je vandaag

         zonder de tooi van hardi of vermiljoen

         rituele giften achterwege latend

         geen bruidegom of bruiloftsstoet

         niet heb ik je snikkend vastgegrepen, moeder

         de voeten van vader niet aangeraakt

 

         jullie zagen mijn toestand

         maar voelden geen verdriet

         smart hadden jullie méér

         bij mijn geboorte

 

         dat ik het gif zal drinken van jullie

         de laatste wens

         welke hand

         neemt van mij het eigen leven

         jíj hebt mij ter wereld gebracht

         geef jíj mij het gif

         hoe kan ik je moeder noemen

         als jij mijn geboorte betreurt

           Uit: De Rinkelband is gebroken. 1990.

Zij snakte om het ouderlijk huis te verlaten waar zij zich verstoten en verworpen voelde. Op haar zeventiende vluchtte zij naar een internaat, vanwaar zij naar de Kunstacademie ging om te studeren. Daar ontmoette zij Jan Soebhag (redacteur) en Mustafa Nabibaks (docent Literatuur Geschiedenis). MN was de redacteur van het Sarnāmi tijdschrift Bhāsā (taal). Amores schreef in die tijd gedichten in de Nederlandse taal. JS vroeg aan haar of zij gedichten in Sarnāmi wilde schrijven als eerbetoon aan de voorouders die als Brits-Indische immigranten naar Suriname gingen. Het schrijfproces was voor de dichter niet gemakkelijk. Praten in een taal en schrijven in een taal waren twee verschillende dingen. Na maanden lukte het haar wel. In 1985 publiceerde zij op negentienjarige leeftijd, haar eerste Sarnāmi gedicht Wakt ke musāfir/ Tijdsreiziger in het tijdschrift Bhāsā. In 1990  debuteerde zij onder de titel Ghunghru tut gail / De rinkelband is gebroken. De gedichten werden geselecteerd uit Bhāsā en de uitgever was NBLC, Nederlands Bibliotheek en Lectuurcentrum.

                      Tijdsreiziger

                      wat is je komen en gaan?

                      Geef kostbaarheden aan de hooggeplaatsten

                      Geef aalmoezen aan de laaggeplaatsten

                      Dat is onze oude gewoonte

                      Reiziger voor even

                      hoe is je naam?

                      Kortstondig leven

                      welk nut heeft je boodschap?

 Daarna volgden er andere publicaties onder het pseudoniem Cāndani. Vanwaar je dacht te vertrekken sta je geplant (1993), Derde druk 2019. Zal ik terugkeren als je bruid (1999), Tweede druk 2019. Ghar ghar ke khel/ Het spel van huisje huisje (2002). Herziene druk 2019. Zij schreef ook twee romans: Oude onbekenden (2001) en Huis van as (2002).

                     Steen in een bruisend beekje!

                     Eeuwig lig je op één zelfde plek!

                     Je hart bonst waar geen van weet!

                     Het water raakt jou alzijdig!

                     Er is niets gezegd!

                     Doch, jij hebt het gehoord!

                     Je verhalen blijven bewaard!

                     Geen oor verstaat jouw taal!

                     Ik begreep jou toen ik steen werd!

                                      ***

                            Artikel van Sen Nandoe

Het eerste dat ik van Cándani heb gelezen – ik was toen een 15-jarige puber met weinig affiniteit voor literatuur – is Relaas voor S., een verhaal uit de verhalenbundel Sirito. Dat verhaal is me bijgebleven omdat er zoveel droefheid in zat, zoveel melancholie, dat ik me toen al afvroeg wie de persoon is die zich verschuilt achter het pseudoniem Cándani.Nu weet ik dat zij Saya Yasmine Amores heet en dat Relaas voor S sterk autobiografisch is. Zij werd geboren op 8 maart 1965 in het district Suriname en heeft gedurende niet al te lange tijd literatuurwetenschappen gestudeerd aan de Academie voor Hoger Kunst- en Cultuuronderwijs. In 1990 debuteerde zij met Ghungru tut gail/ De rinkelband is gebroken, een bundel waarin duidelijk werd dat Cándani bezig was af te rekenen met geesten uit het verleden. Een verleden dat zich kenmerkt door verdriet, eenzaamheid en vooral de zoektocht naar een eigen ik.
 
Weggegooid in deze ruimte
tastend naar een leven om te leven
als stond er een ruit tussenin
welfde ik in de jaren
de jaren welfden in mij
ademen moest ik bij iedere ademstoot
om niet te ontbreken in mijn eigen lichaam
waarheen het leven ging
ging ik trouw mee
Soms me verslapend vertrok mijn schaduw
en ik ging achter de schaduw aan
Zo verging de cyclus van het leven
en ik vergat te leven.
 
Met haar debuutbundel zette Cándani de toon aan voor haar verdere werk. Vanwaar je dacht te vertrekken sta je geplant, uitgekomen in 1993 en Zal ik terugkeren als je bruid(1999) hebben als belangrijkste motieven heimwee en eenzaamheid. Met Een zoetwaterlied (2000) geeft zij een andere dimensie aan het leven van de Hindostaanse immigrant die zich gevestigd heeft in het rijstdistrict Nickerie. In 2001 verschijnt haar debuutroman Oude onbekenden en in 2002 de bundel Ghar ghar ke khel/ Het spel van huisje huisje en de roman Huis van as.
 
Hella Haase zei dat Cándani én het talent én de ambitie én de verhaalstof heeft om een van de groten van de Surinaamse literatuur te worden.
 
Ik denk dat Cándani nog iets heeft dat haar als opmerkelijk typeert: ze is genuine. Haar poëzie, dat voor een groot deel in het Sarnami is geschreven, is ook herkenbaar, en dan niet alleen voor vrouwen uit de Hindostaanse samenleving, maar voor een ieder die weet wat het is om verdriet te hebben. Pijn en verdriet zijn universele gevoelens die iedereen herkent als je die tegenkomt, maar Cándani verbeeldt ze op zo’n bijzondere manier dat je dat gevoel niet alleen herkent, maar ook daadwerkelijk voelt.
Geraadpleegde literatuur: Spiegel van de Surinaamse poëzie. Amsterdam: Meulenhoff, 1995.
 
Sen Nandoe
 
Sen Nandoe studeert aan het Instituut voor de Opleiding van Leraren (IOL), in Suriname. Zij leest graag en veel en schrijft op deze website over de Surinaamse literatuur/ 2000.
Saya Yasmine Amores schreef vroeger onder de naam: Cándani
 
Hella Haase zei: Zij heeft én het talent én de ambitie én de verhaalstof heeft om een van de groten van de Surinaamse literatuur te worden.